Ngày 12/7, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) Trần Hồng Hà đã chủ trì cuộc họp với các Bộ, ngành liên quan về công tác quản lý môi trường trong hoạt động nhập khẩu và sử dụng phế liệu làm nguyên liệu sản xuất. Nhiều giải pháp để giải quyết tình trạng các container phế liệu tồn đọng ở các cảng biển đã được thảo luận.

Chưa có cơ chế phòng ngừa, kiểm soát phế liệu nhập khẩu

Qua kiểm tra của Bộ TN&MT, lượng phế liệu nhập khẩu đang tồn đọng chủ yếu tại các cảng của TPHCM, một số cảng như cảng Hải Phòng, Cái Mép cũng có tồn đọng nhưng không đáng kể.

Tính đến 26/6, số lượng phế liệu nhập khẩn tồn đọng tại tất cả các Cảng do Tổng công ty Tân cảng Sài Gòn quản lý là 4.480 container, trong đó riêng cảng Cát Lái là 3.464 container. Ước tính khoảng 20% là phế liệu giấy và 80% còn lại là phế liệu nhựa và phế liệu khác. Tại các cảng của TP Hải Phòng tồn đọng 737 container quá hạn trên 90 ngày và 507 container có thời hạn từ 30-90 ngày.

Phân tích về những nguyên nhân đến tình trạng ùn ứ container tại các cảng biển, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, Bộ TN&MT Hoàng Văn Thức cho biết, từ cuối năm 2017, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành quy định dừng nhập khẩu 24 loại phế liệu phục vụ tái chế. Điều này dẫn đến việc các nước trước đây vẫn xuất khẩu chất thải rắn, phế liệu sang Trung Quốc phải tìm đối tác mới như Việt Nam, Thái Lan, Malaysia. Do đó, một số lượng lớn hàng phế liệu nhập khẩu từ các nước phát triển tràn vào khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Đây là một trong những nguyên nhân chính làm gia tăng các container tại các cảng biển, đặc biệt là phế liệu nhựa.

Ngoài ra, theo thông tin từ các hãng tàu, một lượng lớn hàng phế liệu nhựa, giấy sẽ tiếp tục đổ về các cảng biển Việt Nam do hãng tàu, khách hàng đã ký hợp đồng hoặc hàng đã được xếp lên tàu đang trên đường vận chuyển.

Một nguyên nhân khác là do chủ hàng hoặc doanh nghiệp nhập khẩu không đến làm thủ tục thông quan chưa có Giấy xác nhận đủ điều kiện về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất nhưng vẫn ký hợp đồng mua bán phế liệu dẫn đến tình trạng nhiều lô hàng đã về đến Việt Nam nhưng chưa làm thủ tục nhập khẩu gây tình trạng ùn ứ cục bộ tại các cảng biển, đặc biệt là cảng Cát Lái.

Một số nhà nhập khẩu có Giấy xác nhận quá hạn hoặc giả mạo Giấy xác nhận, hoặc dùng Giấy xác nhận của các doanh nghiệp khác liên hệ với các hãng tàu để đưa hàng về Việt Nam, nhưng không thể thông quan hàng nên gây tình trạng ùn ứ cục bộ tại các cảng biển.

Ông Hoàng Văn Thức cho biết thêm, một số tổ chức, cá nhân nhập khẩu phế liệu đăng ký địa chỉ kinh doanh không đúng với thực tế (địa chỉ ma) hoặc đã chuyển địa chỉ mà không cập nhật nhưng cố tình nhập phế liệu không đáp ứng quy chuẩn, quy định nên không làm thủ tục, cơ quan Hải quan không liên hệ được để nhận hàng. Một số hãng tàu vận chuyển trong tờ khai E-Manifest lược khai hàng hóa không có phế liệu, nhưng thực tế có phế liệu, sau khi dỡ hàng xuống cảng mới khai báo cụ thể số lượng, chủng loại hàng phế liệu.

Hiện, Việt Nam chưa có cơ chế phòng ngừa, kiểm soát việc nhập khẩu phế liệu từ xa, từ ngoài biên giới, chỉ khi tàu cập cảng, hàng hóa được vận chuyển sắp xếp lên bờ lúc đó mới làm thủ tục thông quan, mới kiểm tra giấy phép nhập khẩu phế liệu. Vì thế, chúng ta luôn bị động phải đối phó với những chủ tàu, chủ hàng cố tình vi phạm hoặc gian lận phế liệu không đúng hoặc không có giấy phép vẫn nhập về.

Cấm nhập phế liệu ở dạng tạm nhập tái xuất

Bộ trưởng Bộ TN&MT Trần Hồng Hà cho biết, Bộ TN&MT đã trình Chính phủ tờ trình về việc ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của các Nghị định quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật bảo vệ môi trường. Trong đó, bổ sung các quy định cụ thể về hoạt động nhập khẩu và sử dụng phế liệu làm nguyên liệu sản xuất. “Nghị định sẽ nêu rõ: đối với phế liệu, nghiêm cấm tạm nhập tái xuất, cấm trung chuyển qua các cảng biển của Việt Nam” – Bộ trưởng Trần Hồng Hà khẳng định.

Theo Bộ trưởng Trần Hồng Hà, giải quyết tình trạng ùn ứ container phế liệu tại các cảng biển là vấn đề hết sức cấp bách, cần sự chung tay, vào cuộc tích cực của các Bộ, ngành. Việc cần làm ngay là Bộ Tài chính chỉ đạo cơ quan Hải quan các cửa khẩu phối hợp chặt chẽ với cơ quan môi trường rà soát các doanh nghiệp có hàng hóa nhập khẩu là phế liệu chưa làm thủ tục hải quan đang lưu giữ trên địa bàn cảng biển thuộc địa bàn quản lý, thông báo cho doanh nghiệp nhập khẩu khẩn trương đến làm thủ tục thông quan khi hàng về cảng; triển khai thông quan nhanh đối với các doanh nghiệp đã có Giấy xác nhận và đã có thông báo lô hàng phế liệu nhập khẩu để kiểm tra thực tế lô hàng phế liệu nhập khẩu theo quy định hiện hành, đảm bảo không phát sinh thủ tục hành chính, không kéo dài thời gian và chi phí lưu kho bãi của doanh nghiệp.

Đồng thời, tiếp tục hỗ trợ các doanh nghiệp phối hợp với hãng tàu và khách hàng chủ động chuyển các lô hàng phế liệu nhập khẩu về cảng có ít hàng tồn đọng, chưa quá tải trước khi tàu cập các cảnh biển Việt Nam, tránh kéo dài thời gian giải phóng tàu làm phát sinh chi phí cho các bên liên quan.

Mặt khác, cần khẩn trương phân loại để xử lý các container phế liệu tồn đọng quá 90 ngày theo quy định tại Thông tư số 203/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 của Bộ Tài chính về hướng dẫn xử lý hàng hóa tồn đọng thuộc địa bàn hoạt động hải quan, kiên quyết yêu cầu các chủ hàng, chủ tàu tái xuất các lô hàng vi phạm quy định, đơn giản hóa các thủ tục và sớm giao cho các cơ sở có chức năng xử lý chất thải thực hiện tiêu hủy các lô hàng phế liệu vi phạm quy định về bảo vệ môi trường.

Bộ trưởng Trần Hồng Hà cũng đề nghị Bộ GTVT có văn bản thông báo cho các hãng vận tải kiểm tra Giấy xác nhận của chủ lô hàng phế liệu trước khi đưa hàng lên tàu tại các cảng xuất khẩu; chỉ đạo các doanh nghiệp kinh doanh cảng biển kiểm tra Giấy xác nhận đủ điều kiện về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất trước khi cho hàng hóa dỡ xuống cảng, trường hợp chủ hàng hoặc hãng tàu không xuất trình được Giấy xác nhận thì không cho dỡ hàng hóa xuống cảng.

“Bộ TN&MT rà soát và rút ngắn thời gian cấp Giấy xác nhận đối với các cơ sở sản xuất đã đáp ứng các điều kiện bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất” – Bộ trưởng Trần Hồng Hà cho biết. Đồng thời, tăng cường áo dụng cơ chế Hải quan ASEAN một cửa trên mạng internet; công khai giấy xác nhận đủ điều kiện bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu cấp cho các doanh nghiệp; thông báo lô hàng phế liệu được phép nhập khẩu nhằm phối hợp với cơ quan Hải quan cửa khẩu làm các thủ tục thông quan, giải phóng hàng hóa nhanh gọn, đúng quy định pháp luật.

Bộ trưởng Trần Hồng Hà cũng đề nghị Bộ Công An tổ chức điều tra nguồn gốc, xuất xứ đối với những lô hàng chủ doanh nghiệp không nhận hàng, rà soát những đối tượng làm giấy phép "ma", gian lận thương mại trong nhập khẩu phế liệu vào Việt Nam, có biện pháp xử phạt để tăng tính răn đe.